Delil Hukuk Bürosu
Makale İçeriği:
Süt İzni Nedir?
Süt izni, kadınların çalışma hayatı içerisine entegre olabilmeleri ve bunu yaparken de yeni jenerasyonları mümkün olabildiğince sağlıklı yetiştirmeye devam edebilmeleri amacıyla hukuk dünyamıza girmiş, pozitif ayrımcılık ilkesinden hareketle kavramsal çerçevesi çizilmiş bir iş hukuku uygulamasıdır.
Süt izni hem özel sektör, hem de kamu sektörü çalışanları için geçerli ve güncel olarak uygulanmakta olan bir uygulanma olup, kamu ve özel sektör nezdinde çalışmakta olan çalışanların kullanabileceği süt izni hakkı, 4857 sayılı İş Kanunu ve 657 sayılı Devlet Memuru Kanunu'nda yer alan farklı düzenlemeler nedeniyle değişiklik gösterebilmektedir.
Bu makalemiz yalnızca süt iznine ilişkin olup, analık izni ve babalık izni olarak da bilinen doğum izinleri hakkında detaylı bilgi için konuya ilişkin makalelerimizi okuyabilirsiniz:
Süt İzni Uygulamasının Hukuki Dayanağı Nedir?
Süt izni uygulaması, bir çok yerel mevzuat ve uluslararası sözleşme hükümlerine dayanmaktadır.
İstihdam ve Meslek Konularında Kadın ve Erkeğe Eşit Muamele ve Fırsat Eşitliği İlkesinin Uygulanmasına Dair 5 Temmuz 2006 tarihli Avrupa Parlamentosu ve Konseyi'nin 2006/54/EC Sayılı Direktifı’nin “Analık (Doğum) İzninden Dönüş” başlıklı 15.maddesinde, “doğum iznindeki bir kadının, doğum izninin bitiminden sonra işine veya eşdeğer bir pozisyona kendisi için daha dezavantajlı olmayan koşul ve şartlarda geri dönmeye ve çalışma koşullarında yokluğu sırasında yararlanmış olacağı her türlü iyileştirmeden yararlanmaya hakkı vardır” düzenlemesi ile doğum iznini kullanan kadın işçiye yönelik, işverenin eşit davranma borcuna vurgu yapılmıştır.
18.10.1961 yılında Toronto'da imzalanan Türkiye tarafından 1989 tarihinde onaylanan Avrupa Sosyal Şartı “Çalışan Kadınların Korunma Hakkı” başlıklı 8. maddesinde; kadınlara doğumdan önce ve sonra ücretli izin veya yeterli sosyal güvenlik yardımı ve kamu kaynaklarından yararlandırma yolu ile izin sağlamayı, kadın işçinin hamile olduğunu bildirmesi ile doğum iznine ayrılması arası dönem içinde veya bu döneme rastlayacak şekilde işten çıkarma bildiriminde bulunmasını yasa dışı saydığı anlaşılmaktadır.
Yerel mevzuat dahilinde mevcut olan hükümler, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunumuz ile 4857 sayılı İş Kanunumuzda ve diğer ilgili kaynaklarda mevcut olup, bunlar arasında en önemli olanları aşağıda siz değerli okuyucularımız için alıntılanacaktır.
Süt İzni Uygulaması Özel Sektörde de Geçerli Midir?
Yaygın kanının aksine, süt izni uygulaması yalnızca kamu personellerine getirilmiş bir imkan değildir. Özel sektör çalışanları da süt izni uygulamasının kendilerine sağladığı haklardan ve bu hakların faydalarından yararlanabilmektedir. İşverenler, çalışanlarının söz konusu haklarına ulaşması için gerekli önlemleri almalıdır. Tabii taraflar arasındaki çalışma ilişkisi de, söz konusu süt izni saatlerinde devam etmektedir. Bu demek oluyor ki, süt izni hukuki statüsü itibariyle bir çeşit "çalışmama hali" olarak kabul edilemez, yalnızca çalışmaya ara verilmiş olduğu şeklinde kabul edilir. Dolayısıyla kadın çalışanın iş hukukundan kaynaklı hakları, süt izni esnasında da varlığını sürdürmektedir. Örneğin, aşağıda daha detaylı olarak anlatacak olduğumuz üzere: Süt izni esnasında kaza geçiren kadın çalışanın geçirdiği kaza da hukuki niteliği itibariyle iş kazası olarak kabul görmektedir.
Süt İznini Kullanan Çalışan, Bu Sebeple İşten Çıkarılabilir mi?
Süt izni, kaynağını mevzuattan alan yasal bir haktır. Bu nedenle işveren tarafından süt iznini kullanan çalışanın işlerini eski performansına uygun bir şekilde yerine getiremiyor olması bahane gösterilmek suretiyle, süt iznini kullanan kadın çalışanın işten çıkarılması haksız bir fesih olacaktır ve bu sebeple işten çıkarılan çalışan tüm haklarını talep edebilecektir.
Aynı şekilde, işveren tarafından doğrudan süt izni bahane gösterilmese dahi işçinin süt izni süresi içerisinde işten çıkarılması halinde, işçi tarafından işten çıkarılmasının esas sebebinin süt izninin kullanılması olduğunun ispatlanmasıyla birlikte işçi kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, fazla mesai vb. işçilik alacaklarına hak kazanacaktır.
4857 sayılı İş Kanunumuzun "Tanımlar" Başlıklı 2. Maddesinin 2. Fıkrasına Göre: "İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve meslekî eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır."
Süt İzni Ne Kadardır?
Süt izninin ne kadar süre devam edeceği, iki farklı anlama gelebilir. Uygulamada büromuza gelen müvekkillerde de bu neviden kafa karışıklıkları ile karşılaşabilmekteyiz. Birincisi: süt izninin kaç ay boyunca sürdürüleceği; İkincisi: bu süre içerisinde uygulanan süt izninin, her gün kaç saat şeklinde uygulanması gerektiğidir. Aşağıda her iki soruya da ilgili kanun hükümleri ve uygulama kuralları uyarınca cevap vermeye çalışacağız:
a) Süt İzni Uygulaması Kaç Ay Sürdürülür?
Süt izninin uygulaması, kamu personeli ve özel sektör çalışanları açısından değişiklik göstermektedir.
a.1) Kamu Personelleri Açısından Süt İzni Kaç Ay Sürer
Kamu personellerinin süt izinleri analık izni sonrasında bir sene sürmektedir. Ancak bu durum, aşağıda detaylı olarak anlatacağımız üzere her somut olay açısından farklı bir hesaplama gerçekleştirilmesini gerektirmektedir. Bu husus, "Süt izni nasıl hesaplanır?" başlığı altında detaylı olarak anlatılacak olup; şimdilik kamu personelleri açısından süt izninin, analık izninin bitişinden itibaren 6 ay + 6 ay şeklinde toplam 1(bir) yıl süreyle uygulanacak olduğunu bilmeniz yeterlidir.
657 sayılı Devlet Memurları Kanunumuzun 104. Maddesinin D. Fıkrasına Göre: "D) Kadın memura, çocuğunu emzirmesi için doğum sonrası analık izni süresinin bitim tarihinden itibaren ilk altı ayda günde üç saat, ikinci altı ayda günde birbuçuk saat süt izni verilir. Süt izninin hangi saatler arasında ve günde kaç kez kullanılacağı hususunda, kadın memurun tercihi esastır."
a.2) Özel Sektör Çalışanları Açısından Süt İzni Kaç Ay Sürer
Özel sektör çalışanı kadın işçi açısından süt izni, çocuk 1 yaşına gelene kadardır. Dikkatli incelenecek olursa, özel sektör çalışanlarına, kamu personellerine göre süt izni için en az 8 hafta daha az süre tanınmıştır. Bunun sebebi, süt iznine istinaden kamu personelleri açısından uygulanacak olan 657 sayılı Devlet Memurları Kanunumuzda, 4857 sayılı İş Kanunumuzdan farklı düzenlemelerin yer almasıdır. Kadın işçinin süt iznine ilişkin olarak 4857 sayılı İş Kanunumuzun 74. maddesinin 7. fıkrasındaki düzenleme esas alınacaktır.
4857 sayılı İş Kanunumuzun 74/7. Maddesine Göre: "Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kulllanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır."
Kanun hükümleri okunduğunda süt izni aynı süre boyunca sürecek sanılabilmektedir. Ancak kamu personelleri açısından süt izninin kullanılması süresi analık izninin bitmesinden itibaren başlayıp 1 sene boyunca devam etmekteyken, özel sektör çalışanları açısından süt izni yine analık izninin bitmesinden itibaren başlar; ancak bu sefer süt izni, analık izninin bitmesinden itibaren 1 yıl sürmemektedir: çocuk 1 yaşına basana kadar devam etmektedir. Yani özel sektör çalışanları süt izninden en az 8 hafta daha az yararlanabilmektedir.
b) Süt İzni Günde Kaç Saat Uygulanır?
Süt izni süresi içerisinde bulunan ve süt izni hakkı olan kadın çalışanlarda, süt izninin bu süre boyunca kaç saat kullanılacağı açısından da farklılıklar mevcuttur.
b.1) Kamu Personelleri Süt İzninden Kaç Saat Yararlanabilir?
Kamu personellerinde analık izninin bitmesinden itibaren 1 yıl sürecek olan süt izni, ikiye ayrılmıştır ve ilk altı ay boyunca 3 saat, ikinci altı ay boyunca 1.5 saat olarak kullandırılmaktadır.
b.2) Özel Sektör Çalışanları Süt İzninden Kaç Saat Yararlanabilir?
Özel sektör çalışanlarında çocuk 1 yaşına gelinceye kadar uygulanacak olan süt izninde kamu personelleri açısından öngörülmüş olan ayrıma gidilmemiştir. Özel sektör çalışanları emzirme izninin tamamında yalnızca 1.5 saatlik süre hakkına sahip olabilmektedir.
Süt İzni Nasıl Hesaplanır?
Yukarıda kısaca bahsetmiş olduğumuz üzere, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunumuz ile 4857 sayılı İş Kanunumuzdaki farklılıklar nedeniyle kamu personelleri ve özel sektör çalışanları açısından süt iznine ilişkin olarak farklı uygulamalar söz konusu olmaktadır. Çünkü kamu personelleri için 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu esas alınmalıdır ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunumuzun 104. maddesinin D ve F fıkraları, kamu personellerine 4857 sayılı İş Kanunumuzda sağlanmış olan imkanlardan daha fazlasını sağlamaktadır. Devlet memurlarında süt izni süresi, analık izninin bitiş tarihinden itibaren başlayıp çocuk bir yaşını geçse dahi toplamda 1 yıl boyunca uygulanır. Ancak 4857 sayılı İş Kanunumuzun 74. maddesinde çocuk 1 yaşına gelene kadar süt izninin kullanılabileceği belirtilerek özel sektör çalışanlarına en az doğum sonrası kullanılan analık izni süresi kadar olacak şekilde daha az hak tanınmıştır.
657 sayılı Devlet Memurları Kanunumuzun 104. maddesinin A bendinde düzenlendiği haliyle analık izni, kural olarak doğum öncesinde 8(sekiz) ve doğum sonrasında 8(sekiz) hafta olarak belirlenmiştir. Ancak beklenen doğum tarihinden sekiz hafta öncesine kadar sağlık durumunun çalışmaya uygun olduğunu tabip raporuyla belgeleyen kadın memur, isteği hâlinde doğumdan önceki üç haftaya kadar ilgili kurumda çalışabilir. Bu durumda, doğum öncesinde bu rapora dayanarak fiilen çalıştığı süreler doğum sonrası analık izni süresine eklenir. Doğumun erken gerçekleşmesi sebebiyle, doğum öncesi analık izninin kullanılamayan bölümü de doğum sonrası analık izni süresine ilave edilir. Doğum öncesi analık izninin başlaması gereken tarihten önce gerçekleşen doğumlarda ise doğum tarihi ile analık izninin başlaması gereken tarih arasındaki süre doğum sonrası analık iznine ilave edilir.
Sonuç olarak, kadının analık izninin bitiş tarihi değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin yukarıda açıklamış olduğumuz üzere doğum öncesi analık iznini kullanmayıp 3 hafta kalana kadar çalışan kadın, kullanmadığı 5 haftalık süreyi doğum sonrasındaki 8 haftaya ekleyip 13 hafta analık izni kullanabilmektedir. Yukarıda alıntılamış olduğumuz 104. maddenin D. fıkrası gereğince analık izninin bitiminden itibaren bir yıl boyunca sürecek olan süt izninin bitiş tarihi de analık izninin bitiminden itibaren başladığı için, analık izninin doğum öncesi süreden doğum sonrası süreye eklenmesi halinde süt izninin başlangıç tarihi de değişeceğinden dolayı kesin bir belirleme yapmak için somut olayın incelenmesi elzemdir.
Örnek verecek olursak:
1 Ocak 2022 tarihinde doğum yapmış olan kadın bir kamu personeli, yukarıda mevzuubahis etmiş olduğumuz istisnai durumlar haricinde 8 hafta boyunca, yani 26 Şubat 2022 tarihine kadar doğum sonrası analık iznini kullanabilir. Analık izninin bitişinden itibaren 1 yıl süt izni kullanmaya hakkı olduğundan dolayı da 27 Şubat 2023 tarihine kadar süt izni kullanabilecektir.
1 Ocak 2022 tarihinde doğum yapmış olan kadın bir özel sektör çalışanı ise, ne kadar analık izni kullanırsa kullansın, yalnızca çocuk 1 yaşına gelene kadar süt izni kullanabileceğinden dolayı, süt izni 1 Ocak 2023 tarihinde sona erecektir.
Sözleşmeli Kamu Personeli İçin Süt İzni Ne Kadardır?
Sözleşmeli kamu personelleri de, aynı 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabii devlet memurları gibi analık izninin bitişinden itibaren birinci altı ay 3 saat, ikinci altı ay 1.5 saat süt izni kullanacak şekilde toplamda bir yıl süt izni hakkına sahip olur.
İşveren Tarafından Süt İzni Kullandırılmazsa Ne Yapılabilir?
Süt izni, kanundan doğan yasal bir haktır ve işverenin bu hakkı kullandırmama gibi bir lüksü yoktur. İşverenin işçisine veya yetkili amirin hiyerarşik altı olan memura süt izni kullandırmaması haklı fesih ve tüm diğer şartları oluşmuşsa tazminat(kıdem ve ihbar tazminatı gibi) sebebidir; idare hukuku açısından da kurum içi şikayet mekanizmalarına başvurulabileceği ve şartları mevcutsa görevi kötüye kullanma suçundan dolayı suç duyurusunda bulunabileceği gibi tüm yasal şartları mevcutsa tam yargı davası da açılabilecektir.
